Vrste turističkih agencija

Turističke agencije su izuzetno složeni i heterogeni privredni subjekti, koji se mogu razvrstati po osnovu više kriterijuma, u zavisnosti od delatnosti, vrste poslova, lokacije, veličine…

Zakon o turizmu Republike Srbije definiše da, prema vrsti poslova koje obavljaju, turističke agencije mogu biti:

1)  turistička agencija organizator turističkog putovanja – turoperator;

2)  turistička agencija posrednik u prodaji turističkog putovanja – subagent.

Turistička agencija organizator turističkog putovanja obavlja poslove:

1. organizovanja i realizovanja turističkih putovanja u zemlji i inostranstvu;
2. ponude, prodaje i posredovanja u prodaji turističkih putovanja;
3. organizovanja prihvata putnika;
4. organizovanja izleta, turističkih razgledanja, zabavnih programa i slično, kao i posredovanja u organizovanju skupova, sajmova, manifestacija i sportskih priredbi;
5. pružanja, odnosno, posredovanja u pružanju usluga turističkih vodiča, turističkih pratilaca, lokalnih turističkih vodiča i turističkih animatora;
6. pribavljanja putnih isprava, rezervacije i prodaje putnih karata u ime i za račun domaćih i stranih prevoznika;
7. rezervacije i prodaje turističkih, ugostiteljskih i drugih usluga vezanih za putovanje i boravak putnika;
8. posredovanja u izdavanju soba i drugih kapaciteta za smeštaj u svojini fizičkih lica;
9. posredovanja u prodaji specifičnih turističkih usluga;
10. posredovanja u iznajmljivanju vozila turistima i putnicima;
11. rezervacije i prodaje karata za sportske, kulturne i druge priredbe i manifestacije, zastupanja u osiguranju putnika i prtljaga u skladu sa zakonom kojim se uređuje osiguranje, prodaje turističkih publikacija i drugo;
12. zamene strane valute (menjačke poslove);
13. druge poslove uobičajene u turističkom prometu.

Turistička agencija posrednik u prodaji turističkog putovanja ne može obavljati samo poslove organizovanja i realizovanja turističkih putovanja u zemlji i inostranstvu.

Najčešća podela turističkih agencija u literaturi je ona prema poslovima kojima se one pretežno bave.

Može se izvršiti jedna globalna podela turističkih agencija, koja bi obuhvatila sledeće njihove vrste:

1. turističke agencije inicijativnog (emitivnog) tipa;

2. turističke agencije receptivnog tipa i

3. turističke agencije mešovitog (kombinovanog) tipa.

1.  U prvu grupu turističkih agencija inicijativnog (emitivnog) tipa spadaju:

– putnički biroi ili klasične turističke agencije (tzv. ritejleri – retail saler) – to su male, najčešće porodične agencije, koje prodaju turistička putovanja turoperatora;

– turističke agencije tipa organizatora putovanja (turoperatori), koje nemaju sopstvenu prodajnu mrežu – oni kreiraju sopstvene proizvode i na tržištu ih plasiraju preko drugih ritejlera. Takvi turoperatori su: TOURISTIK UNION INTERNATIONAL – TUI i INTERNATIONAL TOURISTIK SERVIS – ITS u Nemačkoj, THOMSON u Velikoj Britaniji, KUONI u Švajcarskoj, HOTELPLAN u Holandiji, JET TOURS u Francuskoj TJEREBORG u skandinavskim zemljama;

– turoperatori koji imaju sopstvenu prodajnu mrežu – preko koje, uglavnom, plasiraju svoja turistička putovanja, ali i preko drugih ritejlera. Primer ovakvog turoperatora je AMERICAN EXPRESS – turoperator sa preko 400 poslovnica širom sveta.

– konzorcijumi (udruženja) ritejlera za bavljenje turoperatorskim i drugim poslovima – udruživanjem ritejleri stiču veću snagu za obavljanje poslova organizatora turističkih putovanja; i

– putnički savetnik (travel consultant) – je izraziti specijalista koji se bavi isključivo ličnim servisom za najbolje platežnu klijentelu. Najveći obim posla službenici obavljaju posećujući svoju klijentelu u stanovima i firmama. Programi koji se rade isključivo su po narudžbini, sa izrazitim udovoljavanjem svakoj želji i zahtevu naručioca. Programi putničkih savetnika su uvek skupi, a usluge najvišeg nivoa.

2.  Turističke agencije receptivnog tipa mogu se razvrstati u dve kategorije:

– receptivna turistička agencija (Travel service) i

– turistička agencija koja ima brojne receptivne poslovnice, ali i mrežu  poslovnica za inicijativne poslove.

Osnovne karakteristike ovog tipa agencija su sledeće:

– najčešće izvršavaju poslove za račun drugih (bilo turoperatora, bilo drugih poslovnih partnera ili samih turista);

– nalaze se u turističkim mestima, odnosno u najposećenijim turističkim makro-regijama (Azurna obala, Kalifornija, Florida, Južna Afrika…);

– organizuju izlete, transfere, razgledanja i sl., odnosno boravak turista dok su u destinaciji;

– gotovo sve agencije sa prostora bivše SFRJ razvile su se iz ovog tipa agencija;

– neke od ovih agencija razvile su kasnije i svoje turoperatosrske poslove.

3.  Kombinovani tip turističkih agencija

Ovaj tip najčešće je nastajao u velikim gradovima, što je uslovilo veću okrenutost poslovima inicijativnog karaktera (turoperatorsko poslovanje). Vremenom su neke od njih formirale i svoje receptivne filijale u turističkim mestima. Tako je, na primer, YUGOTOURS prvo razvio turoperatorsko poslovanje širom sveta, a kasnije formirao i receptivne agencije za prihvat inostranih i domaćih turista u brojnim turističkim mestima.

Prema širini tržišta na kojem posluju turističke agencije mogu biti:

– lokalne;
– regionalne;
– nacionalne;
– međunarodne.

Lokalne turističke agencije su obično manje agencije čije je poslovanje vezano za vrlo uzak prostor, kao, na primer, određeni grad ili turistiko mesto.  Iako su brojne, naročito u Zapadnoj Evropi, ove agencije imaju ograničen značaj u brojnosti klijenata, koja i proističe iz njihove strateške opredeljenosti za rad na malom prostoru.

Regionalne turističke agencije imaju širi značaj u okviru nekog regiona i obično se bave receptivnim poslovima u datoj regiji/destinaciji i pružanje individualnih usluga turistima i organizovanjem njihovog boravka u regiji. Ove agencije ne moraju nužno biti receptivnog tipa!

Nacionalne turističke agencije svoje poslovanje ograničavaju na teritoriju samo jedne države.

Međunarodne turističke agencije su ovlašćene da obavljaju turistički promet s inostranstvom. To su obično velike, materijalno i kadrovski dobro opremljene agencije. Često imaju sopstvenu mrežu poslovnica u više zemalja.

Prema organizacionom obliku turističke agencije mogu biti:

– Bez mreže poslovnica, i
– Sa mrežom poslovnica

Turističke agencije bez mreže poslovnica spadaju u grupu malih turističkih agencija i imaju ograničen obim poslovanja. Imaju samo jednu poslovnicu – prodajno mesto i upošljavaju mali broj službenika. Njihovo poslovanje obuhvata najčešče osnovne usluge iz agencijskog turističkog poslovanja. To su, po pravilu, posredničke usluge iz oblasti prodaje svih vrsta karata, rezervacija smeštaja i prodaja aranžmana većih agencija (turoperatora). Ovom tipu pripadaju i turistički savetici (travel consultants) kao jedan od najrazvijenijih modela agencijske aktivnosti. Turistički savetnici bave se isključivo ličnim servisom za najplatežniju klijentelu i njhove usluge su znatno skuplje od usluga običnih turističkih agencija.

Turističke agencije sa mrežom poslovnica spadaju u red velikih privrednih subjekata koji preko svoje mreže ostvaruju kontakt sa veoma velikim potencijalnom turističkom tražnjom. Ovakve agencije imaju više poslovnica i različitu organizacionu strukturu. Poslovnice nekada mogu biti samo prodajni punktovi a nekada mogu imati i širi delokrug rada (samostalna organizacija pojedinih aranžmana).

Prema načinu na koji se pojavljuju na turističkom tržištu turističke agencije mogu biti:

– Samostalne (nezavisne) turističke agencije
– Zavisne turističke agencije

Samostalne (nezavisne) turističke agencije posluju pod sopstvenim imenom i na svoj način. Javljaju se u velikom broju na turističkom tržištu.

Zavisne turističke agencije posluju u sastavu drugih privrednih organizacija a u svojim aktivnostima ove agencije u svemu su zavisne od svojih osnivača. Ovakve agencije najčešće osnivaju saobraćajna preduzeća ili kompanije iz oblasti trgovine, bankarstva, poljoprivrede, naftne industrije i dr. Primeri na stranom tržištu su Neckermann (robne kuće u Nemačkoj), British Airways, PAN-AM (nekada), Provident Bank Travel Service i druge. Kod nas je svoju agenciju imao JAT, a često se kao vlasnici agencija javljaju osiguravajuća društva ili neka javna preduzeća.

Prema zemlji porekla turističke agencije mogu biti:

– domaće, i
– inostrane turističke agencije.

Prema vlasništvu sredstava poslovanja turističke agencije mogu biti:

– turističke agencije čija su sredstva poslovanja u privatnom vlasništvu
– turističke agencije čija su sredstva poslovanja u državnom i društvenom vlasništvu.

Postoji još mnogo drugih kriterijuma po kojima se turističke agencije mogu razvrstavati a već iz priloženog se vidi odakle proističe heterogenost ovih privrednih subjekata. Jasno je da svaka turistička agencija nikada ne može pripadati samo isključivo jednom tipu agencije, već se po gore navedenim kriterijumima (i onima koji nisu navedeni) agencije mogu svrstati u više različitih kategorija.

Turizam je izuzetno kompleksna i specifična delatnost, pojava i fenomen savremenog društva, i ta specifičnost i kompleksnost turizma se u velikoj meri preslikava i na turističke agencije, svojevrsne privredne subjekte koji posluju na turističkom tržištu i u okviru turističke delatnosti.